Żuraw zwyczajny (Grus grus) jeszcze w latach osiemdziesiątych dwudziestego wieku był gatunkiem rzadko spotykanym w Polsce i bardzo płochliwym. Obecnie liczba żurawi wzrosła i dość łatwo można je spotkać. Żurawie zaadaptowały się do zmienionych warunków środowiska, stały się mniej płochliwe, chętnie żerują na łąkach i polach uprawnych. Żurawie są wszystkożerne. Zjadają różne części roślin (nasiona, korzonki, źdźbła, młode pędy), jak również małe zwierzęta (mięczaki, owady, różne robaki, a nawet drobne gryzonie). W okresie pozalęgowym, w czasie migracji i na zimowiskach żurawie tworzą duże stada.
Zimę żurawie spędzają na Półwyspie Iberyjskim, w Afryce Północnej aż do Sudanu i w zachodniej Azji. W okresie powrotów żurawi z zimowisk pierwszym przejawem ich obecności gdzieś w naszym pobliżu może być ich dźwięk ich głosów. Żurawie powracają z zimowisk około pierwszej połowy marca, chociaż często o tej porze roku jest jeszcze śnieg i mróz. Podczas przelotów żurawie lecące w kluczach lub skośnych szeregach wydają donośny głos zwany klangorem, przypominający głos trąbki. Jest on słyszalny w promieniu kilku kilometrów. Powstaje dzięki pętlowatej budowie tchawicy ptaka, działającej jak pudło rezonansowe.
Ptaki przylatujące w grupach szybko dobierają się w pary i zajmują tereny lęgowe, które są często tymi samymi rewirami co w latach poprzednich. Pary żurawi łączą się na całe życie, a toki żurawi są niepowtarzalnym spektaklem. Ptaki wykonują swoisty taniec, w którym stają naprzeciw siebie, rozkładają szeroko skrzydła, unoszą głowy jednocześnie głośno trąbiąc. Samiec podskakuje wokół samicy, dziobem atakując wyimaginowanego przeciwnika, podrzucając kępy traw, gałązki, kamienie. Przez cały ten czas ptaki rozmawiają ze sobą, chaotycznie pokrzykując. W końcowej fazie każdego aktu wyprężają ciało, kierują szyje ku niebu i odzywają się zgodnymi, powtarzającymi się jedne po drugich dźwięcznymi fanfarami.
Po zajęciu rewiru żurawie każdego ranka trąbią swój hejnał, informują w ten sposób inne pary, że ten rewir jest już zajęty. Żurawie wybierają na lęgowiska siedliska podmokłe. Mogą to być torfowiska czy olsy, a nawet niewielkie zadrzewienia i zakrzewienia przy śródpolnych opczkach wodnych. Gniazda zakładają zawsze na ziemi, często może to być wysepka otoczona wodą. Na kopcu z suchych traw o średnicy około metra jest wgłębienie, w którym samica składa przeważnie dwa jaja. Wysiadują je oboje partnerzy często się zmieniając. Wysiadywanie trwa ok 30 dni. Pisklęta żurawi są zagniazdownikami i bardzo szybko po wykluciu podążają za swoimi rodzicami. Jeden rodzic opiekuje się jednym pisklęciem. Zdolność lotu młode żurawie uzyskują po około 3 miesiącach.
W Kasztelanii Ostrowskiej pierwszy raz spotkałam żurawie w okolicach Zakrzewa. Było to w marcu 2007 r. Udało się wówczas niepostrzeżenie, ze sporej odległości, sfotografować parę żurawi żerujących na polu z oziminą. Cztery lata później, w marcu 2011 r. podczas spaceru przez zaśnieżony jeszcze las między Kamionkiem, a Zakrzewem usłyszałam i nagrałam głos żurawi.
Każde spotkanie z tym pięknymi ptakami jest źródłem wielu wspaniałych wrażeń. Oczywistym natomiast jest, że nie wolno niepokoić ptaków, a szczególnie w okresie lęgowym nie wolno zakłócać bezpieczeństwa ich skrywanych przed intruzami gniazd.
Darek Karp „Fanfary znad wielkich bagien” http://www.wiz.pl/8,1932.html#
