Z punktu widzenia genetyki nie tylko człowiek ma dzieci i wnuki. W przyrodzie pokolenia występują we wszystkich grupach organizmów żywych. Na przykładzie dębów zastanówmy się krótko, jak wyglądają ich relacje rodzinne?
Zacznijmy od długości życia, jako jednego z parametrów opisujących osobniki różnych gatunków oraz samej populacji. Odpowiedź jest podobna jak u ludzi – to zależy od miejsca, w którym mieszkamy, jego klimatu, dostępu do pożywienia (u roślin też dostępu do pierwiastków dostępnych w zasięgu korzeni i mikoryz), chorób oraz czynników losowych jak choćby gwałtowny wypadek – w ich przypadku chociażby na skutek wichury. Dęby dożywają 400-500 lat, a w sprzyjających okolicznościach dębowe staruszki osiągają około 1000 lat. Perspektywa życia dębu jest kilkukrotnie dłuższa od ludzkiej.
Mówiąc o relacjach rodzinnych próżno szukać w dębowych lasach pań i panów. To gatunek wytwarzający na jednym pędzie zarówno kwiaty męskie jak i żeńskie – te pojawiają się na tegorocznych wierzchołkach pędów. Odchodzi nam zatem stałe ustalanie ciotek, wujków, babć czy dziadków. No ale w przypadku małego dęba zamkniętego w żołędziu, któreś z drzew jest „mamą” a któreś „tatą”? Nie ma co brnąć za daleko w sztywne, ludzkie nazewnictwo, bo to „nie takie proste”. Jedna roślina może być zarówno dawcą plemników, jak również zajść w ciążę i wydać nasiona. Perspektywa „mamy” i „taty” jest zatem tylko perspektywą siewki. W lesie z punktu widzenia genetycznego małe drzewko otaczają mama, tata, babcia i dziadek, no chyba, że poleciało w świat daleko od nich niesione przez sójki.
W jakim wieku dęby mogą zacząć rozmnażać się? To także zależy od miejsca, w którym rosną. W zwartym drzewostanie, jak bywa to w puszczach, dęby zaczynają kwitną pierwszy raz w wieku 60-80 lat. Na terenach otwartych samotne dęby dojrzewają wcześniej – rozpoczynają rozmnażanie już w wieku 40-50 lat.
W obliczu tych okoliczności kalkulujemy szybko. Skoro w puszczy dąb po okresie młodocianego wzrostu zacznie owocować w wieku 60 lat, to jego dzieci pojawią się po tym okresie. One też przy znalezieniu dogodnych warunków mają szansę rozpocząć rozmnażanie w wieku 60 lat. Jeśli przyjąć, że urosną niedaleko siebie, to Dzień Babci/Dziadka młode siewki będą obchodzić ze swoimi przodkami w wieku… 120 lat. I to nadal młodociane babcie!
Perspektywa czasu w puszczach jest inna niż ta ludzka. Podobnie jak rozmiary puszczańskie, które pozwalają osiągnąć dębom szypułkowym w Puszczy Białowieskiej ponad 40 metrów! Poczytacie o nich więcej tutaj. Tak wielkie drzewa to pradziadkowie innych dębów. Otoczone są często wysokim, dojrzałym drzewostanem, w którym runo jest bogate w różne gatunki związane z wilgotnymi, żyznymi lasami. Z białowieskimi, olbrzymimi dębami miałem okazję spotkać się kilkukrotnie w najdzikszych jej fragmentach – zdjęcie powyżej było moim spotkaniem wiosną 2018 r. Pod takim dębem perspektywa ludzkiego życia nabiera nowego spojrzenia.
Maciej Jędrzejczak
