Zajęcia Pratikum – Mykologia w dniu 24 października odbyły się w gościnnym Fińskim Domku Finlandia SPOT w Klinach. Zajęcia składały się z dwóch części: terenowej oraz kameralnej. Mglisty poranek spędziliśmy w pobliskim lesie, a około południa zasiedliśmy na werandzie Fińskiego Domku, nad fotografiami owocników grzybów, które prowadząca zajęcia znalazła i sfotografowała w regionie Kasztelanii Ostrowskiej.
Na część terenową wyruszyliśmy o 9:15 i przemierzając mglistą okolicę, skierowaliśmy się w stronę pobliskiego lasu.
Zarówno droga do lasu, jak również sam las, obfitowały w owocniki rozmaitych grzybów. Już po chwili marszu, ukazały się naszym oczom pierwsze owocniki. Były to rosnące na trawiastym przydrożu włośnianki Hebeloma sp. oraz czernidłak kołpakowaty Coprinus comatus. W lesie mieszanym, składającym się głównie z sosny przemieszanej z brzozami, dominowały grzyby ektomykoryzowe: podgrzyb brunatny Imleria badia i suchodgrzybki Xerocomellus sp., borowik szlachetny Boletus edulis, maślak zwyczajny Suillus luteus, mleczaje Lactarius sp. (w tym brudnooliwkowozielony mleczaj paskudnik Lactarius necator o piekącym miąższu i mleczku), gołąbki Russula sp. (o kruchych trzonach łamiących się w poprzek niczym szkolna kreda), lakówki Laccaria sp. i muchomory (czerwony Amanita muscaria, cytrynowy Amanita citrina i plamisty Amanita pantherina), oraz saprotroficzne: grzybówki Mycena sp., lejkówki Clitocybe sp., łysaki Gymnopilus sp., łuskwiaki Pholiota sp. i dorodne okazy czubajki kani Macrolepiota procera. Przy poszczególnych znaleziskach rozstrzygaliśmy sobie kwestie ich własności konsumpcyjnych, które z tych gatunków są jadalne, które niejadalne, a na które trzeba szczególnie uważać, ponieważ są trujące. Ważnym było także zwrócenie uwagi na rolę, jaką pełnią w zasiedlanych przez nie ekosystemach.
Ektomykoryza to jeden z kilku typów mykoryz. Strzępki grzybów ektomykoryzowych oplatają z zewnątrz korzenie roślin, tworząc tzw. opilśń, czyli płaszcz otaczający korzenie żywiciela oraz sieć Hartiga, która otacza komórki naskórka i/lub kory korzenia. Powstaje w ten sposób duża powierzchnia wymiany zasobów między grzybem i rośliną. Dzięki mykoryzie organizmy heterotroficzne, jakimi są grzyby, są zaopatrywane w związki organiczne, które rośliny wytwarzają w procesie fotosyntezy. Natomiast rośliny są zaopatrywane przez strzępki grzybów w związki mineralne, głównie fosforowe i azotowe, ale również niektóre mikroelementy (np. cynk i miedź). Ektomykoryzy tworzy około 10% rodzin roślin wyższych, są to głównie rośliny drzewiaste. Część grzybów ektomykoryzowych (np. borowik szlachetny) może współistnieć z licznymi partnerami mykoryzowymi, ale są i takie, które są związane wyłącznie z jednym gatunkiem drzewa (np. maślak żółty z modrzewiem, albo koźlarz babka z brzozą). Jak powiedzieliśmy sobie już w czasie wcześniejszych zajęć, najstarsze znane obecnie szczątki kopalne, dostarczające dowodów na istnienie ektomykoryzy, pochodzą sprzed 50 milionów lat, a początki istnienia ektomykoryzy mogą sięgać, według współczesnych szacunków, 130 milionów lat wstecz.
Grzyby saprotroficzne z kolei pobierają składniki odżywcze z obumarłej materii organicznej, którą mogą być wszelkie elementy ściółki, a także drewno wszelkiej postaci, od drobnych fragmentów, poprzez uschnięte, opadłe na ściółkę gałęzie i konary, pniaki po wyciętych drzewach, aż po drewno wielkoformatowe, jakie stanowią pnie uschniętych drzew lub kłody leżące na dnie lasu. Drewno wielkoformatowe ma szczególne znaczenie dla utrzymywania populacji wielu rzadkich i zagrożonych gatunków grzybów. W wyniku działania grzybów saprotroficznych wszystko, co one zasiedlają, zamienia się stopniowo w próchnicę i staje się dostępne dla innych organizmów, wraca do obiegu materii w przyrodzie. Warto przy tym wspomnieć, że w rozkładzie drewna, szczególnie wielkoformatowego, uczestniczą także bezkręgowce. Również dla nich takie drewno jest źródłem pożywienia oraz schronieniem. Stojące zasychające i martwe drzewa mają także duże znaczenie dla ptaków ze względu na możliwości żerowania, jak i kucia dziupli.
Dlatego też, gdy napotkaliśmy w lesie zakątek z kilkoma leżącymi na ziemi kłodami rosnących tam wcześniej drzew, uważnie się im przyjrzeliśmy.
Na jednej z kłód dał się zauważyć owocnik z przezroczystymi złotawymi kroplami gutacji. Z uwagi na jego charakterystyczną postać i wzrost na kłodzie iglastej został on rozpoznany i przedstawiony przez prowadzącą jako smolucha świerkowa! Widok tego owocnika ucieszył szczególnie, ponieważ smolucha świerkowa jest ujęta na Czerwonej liście grzybów wielkoowocnikowych Polski z kategorią V, jako narażona na wymarcie. Stąd szczególne znaczenie każdego kolejnego stanowiska, na którym znajdujemy jej owocniki.
Dla chętnych poznać nazwę smoluchy świerkowej w innych językach, w tym w języku fińskim, oto [link] prowadzący do takiej informacji! W języku fińskim nazwa smoluchy brzmi ….. Tervakääpä 🙂
Pamiątką z wyjścia do lasu były zebrane przez uczestników wycieczki owocniki podgrzybka, a według nowego ujęcia taksonomicznego, podgrzyba brunatnego, które to owocniki, sprawdzone przez prowadzącą zajęcia grzyboznawczynię, posłużyły z pewnością w tym dniu do sporządzenia smacznego dania lub do ususzenia.
Po porannych mgłach, gdy słońce i błękit nieba pięknie rozświetliły nam dzień, zasiedliśmy na werandzie Fińskiego Domku, aby tam wymienić się wzajemnie swoją wiedzą o grzybach, tym razem na sposób konwersacyjny: omawiania, wzajemnych zapytań i odpowiedzi. Każdy z uczestników wybrał sobie fotografię grzybowego owocnika i przedstawił pozostałym wybrany gatunek, a następnie odpowiadał na pytania współuczestników.
W razie konieczności, prowadząca zajęcia uzupełniała odpowiedzi na niektóre pytania, ale widocznym było, że wybrane grzyby, a szczególnie nasze grzybowe symbole regionu Kasztelanii Ostrowskiej są wszystkim dobrze znane, a nasza o nich konwersacja pomagała w dalszym ciągu utrwalać wiedzę ogólną i szczegółową.
